de Republiek en de democratie

Het aantal vergaderingen van raadscommissies en gemeenteraden nadert vanwege het gevaar van het coronavirus het nulpunt. En alles draait in steden en dorpen gewoon door. Alsof het lokale bestuur van dorpen en steden van nul- generlei betekenis is. De colleges van burgemeester en wethouders vergaderen nog wel en ook ambtenaren werken gewoon voort, zij het dat er om afstand te creëren ook stoelen leeg blijven, door roulatiesystemen en thuis inloggen. Dat kan wel een tijdje, want nood breekt ook hier wet, maar niet te lang.

Een overheidsapparaat, op welk niveau en in welke omvang ook, heeft controle nodig van gekozen politici. Dat de waarde van het democratisch bestuur veronachtzaamd wordt door het tijdelijk uit te schakelen, geeft te denken. De belangrijkste vraag is hoe lang dat kan. Natuurlijk zijn veel collegebesluiten gebaseerd op staand beleid dat de gemeenteraad al vastgesteld heeft. Ook kan het college besluiten nemen waar de raad nimmer over spreekt, hoewel de raad zich qualitate qua altijd en overal tegenaan mag bemoeien.

xxx

Dat neemt allemaal niet weg dat dat ook de lokale trias politica staat of valt met voldoende ruimte voor de kader-stellende, volks-vertegenwoordigende en college-controlerende rol van de raad. De burgemeester en de wethouders zijn uiteindelijk filiaalchefs van een bedrijf dat bijzonder is, in die zin dat de gemeenteraad de bedrijfsvoering bepaalt en dat de inwoners van een gemeente de aandeelhouders zijn die eens per vier jaar een oordeel vellen over de koers door wijzigingen in de samenstelling van de gemeenteraad aan te brengen.

De vraag bij dit alles is overigens wel of er niet te veel wordt vergaderd. Dat er veel kapot wordt vergaderd. Dat de raad zich – soms tot op detailniveau - laat gijzelen door het college en de ambtenarij. En dan zijn er ook nog fenomenen als fractievergadering, presidiumoverleg, coalitieberaad. Het leidt allemaal af van de essentie, van het wezen van wat een volksvertegenwoordiging naar haar naam moet doen: het volk vertegenwoordigen. Dat is echt wat anders dan het stellen van ‘Is het u bekend?’-vragen naar aanleiding van een verhaal in de krant van gisteren. Wellicht kunnen lokale politici de coronapauze aangrijpen voor zelfreflectie.

xxx

In die zin kan de coronacrisis in bestuurlijk Nederland, om te beginnen in Twente, wellicht een reinigende en heilzame werking hebben -  minder en beter vergaderen, effectiever. Wat er nu gebeurt is het omgekeerde. Dat er in veel gemeenten helemáál geen politieke vergaderingen zijn is het andere uiterste. Dat het college ongecontroleerd zijn goddelijke gang gaat, dat de ambtenaren meer dan ooit baas op eigen bureau zijn en de democratie in coma ligt.

In de meeste Twentse gemeenten is de politiek for the time being uitgeschakeld. Alsof het niet anders kan. Alsof het van nul of generlei waarde is - politiek handwerk als hobby, tijdverdrijf voor types met een beroerd huwelijk, een mogelijkheid relatief makkelijk een minimum-inkomen te ontvangen door het om de haverklap tekenen van een presentielijst.

xxx

Alsof er geen vergaderingen mogelijk zijn met behulp van hedendaagse techniek, alsof er geen digitale systemen zijn, alsof er in al die gemeentehuizen, waaronder nieuwe stadsbunkers met torens en al (Almelo en Hengelo), geen techniek zou zijn voor digitaal vergaderen, waarbij fractiewoordvoerders per punt op anderhalve meter van elkaar het debat voeren en de rest zich in afwachting van digitale stemmingen in wandelgangen en souterrains verpoost.   

De gemeente-politeke winst van de crisis kan zijn dat gemeenteraden minder en beter gaan vergaderen, door op hoofdlijnen te debatteren en de kiezers meer bij de besluitvorming te betrekken, door zich vaker met gewone mensen te verstaan (en zich minder in de politieke zweetlokalen - en massagehokken ten stadhuize te laten kneden) - minder en beter.