de Republiek (5): democratie vervalt langzaam tot telecratie

Wat zich in de aanloop naar de nationale verkiezingen wreekte was de telecratie. Dat is een absoluut geloof waarin niet een volk wegens uitverkiezing centraal staat, maar een zoenoffer op het altaar van het marktaandeel. Het ongelukkige kind van kijkcijfers en peilingen. Een doel dat alle middelen heiligt. Dat is onze wereld heden ten dage, een flitsende show, een wereld van glitter. Waar is de politiek? De politiek is een quiz, de politici zijn de kandidaten. Per seconde dommer.

De telecratie heeft de democratie vervangen. Dat zijn dingen die je niet tegenhoudt. Als je het wat breder wilt zien wordt de planeet al miljoenen jaren, ver voor de mens opdaagde, 'geregeerd' door de elementen. Dan weer een paar duizend jaar schuivende ijslagen, dan weer een paar duizend jaar stijgende zeespiegels. Van glacialen tot gladiolen. En ach, de wereld heeft het vele eeuwen zonder representatieve volksvertegenwoordiging gedraaid, het huidige stelsel van evenredige vertegenwoordiging hier te lande bestaat in zijn huidige vorm precies een eeuw.

De democratie in de Noordzeedelta bloeide eigenlijk na de Franse tijd op, stukje bij beetje, door de vrijheid van vereniging en van vergadering en vanaf 1917 door het recht van iedereen van achttien jaar en ouder mee te mogen doen aan verkiezingen door periodiek een stem uit te brengen. Dat is in de loop der jaren veranderd, zowel de vorm als de inhoud. Tegenwoordig word je geacht overal een stem voor of tegen uitbrengen, zoals nu dus voor de nationale volksvertegenwoordiging, volgend jaar voor de gemeenteraad, over twee jaar voor de provinciale staten en – geen idee wanneer en waarom eigenlijk - zelfs voor een in principe ambtelijke dienst als het waterschap. En als het even mee-of tegenzit straks elke week een referendum, de ene keer over een handelsverdrag met een zeker land, de andere keer over de stoephoogte van de straat of de bloemkeuze van het perk.

We stemmen ondertussen allemaal – naar een woord van Liesbeth List - te veel en te vaak. En dan ook overal een microfoon en een camera bij. Wat heet, batterijen van dat spul. Er moet, wil democratie nog honderd jaar meegaan, een hervorming plaatsvinden van het bestel.

Toch heeft het geen zin de democratie vanuit een soort misplaatst elitaire wereldbeschouwing kapot te relativeren. Daar zijn andere landen voor die dezer dagen erg in het nieuws komen. Vóór de bacteriën het weer van de mensen overnemen dienen burgers een stem en daarmee invloed te hebben, vaker en effectiever. Het heeft betrekkelijk weinig zin de mediacratie af te schaffen, want los van het feit dat dit alleen in de meer gure buitengewesten (Ankara, Moskou en Washington) gebeurt, is het vanwege de beschikbaarheid van massamedia en mediajunken praktisch onmogelijk. De technische vooruitgang laat zich niet tegenhouden, ook niet door geestelijke achteruitgang. Het tegendeel is eerder waar; het zijn communicerende vaten. Wil de democratie overleven, dan moet ze moderniseren, en dan kan het best op lokaal niveau. Aanpassen aan de omstandigheden is een voorwaarde voor leven.

Er vinden in steeds meer gemeenten steeds meer experimenten plaats, die als doel hebben mensen te betrekken bij beleid. Het houdt nog niet over, het is veelal ambtelijk dichtgetimmerd, door de gemeenteraad richtinggevend gefinancierd en door communicatietypes strategisch aangestuurd, want inspraak is goed, maar dan wel binnen de lijntjes. Dat kan dus anders. Breng keuzes naar stadsdeel, kerkdorp en wijkgemeenschap, zonder te veel voorwaarden. Stel een budget vast voor een probleem of een initiatief en geef tijd en ruimte. En doe dan iets met de uitkomst volgens afspraken die vooraf worden gemaakt. Het geld voor dit soort experimenten is geen nieuw geld, maar geld uit bestaande budgetten. Er mag veel mis zijn in en met de media, allemaal waar, maar zolang er op één professionele journalist in dit land vijftien voorlichters actief zijn, is het wellicht handig daar eerst eens het mes in te zetten, in die horden mooipraters, kletsmeiers en plooistrijkers.

De tijd van steeds meer is voorbij, hoog tijd voor vervanging, slecht voor beter, sleets voor nieuw, proeftuinen voor roestvlekken. Deze transitie, echt een woord dat de periode Rutte/Asscher kenmerkt, kan niet anders dan zich op het niveau van de gemeenten voltrekken, nu de rijksoverheid haar eigen graf gravend (dat moet een besef van een voltooid leven worden), zorg en werk naar de gemeenten heeft overgeheveld. En natuurlijk krijgen ze er minder geld voor dan de miljarden die de rijksoverheid eraan spendeerde. De filosofie is dat gemeenten bekend zijn met de lokale situatie en deswege efficiënter beleid kunnen maken. Wat dan weer vergeten wordt is dat het beter moet, menselijker, waarvoor links- of rechtsom meer geld nodig is. Bovendien zal de zorgbehoefte toenemen vanwege de vergrijzing met navenant hogere kosten. Wat er sowieso moet gebeuren, indien gemeenten serieus willen worden genomen en zichzelf serieus willen nemen, is een verruiming van het plaatselijke belastinginstrumentarium. Dat moet welk kabinet dan ook, op dag één regelen.

Volgende keer: de versterkte gemeente als eerste overheid

 

Prognose van de uitslag van morgen:

PVV 25

VVD 24

CDA 19

SP 16

D66 16

PvdA 16

GL 14

CU 06

DENK 05

PvdD 03

50PLUS 03

SGP 02

VNL 01