De Republiek: aan de groeve van Soweco staan Nieuw en Noest

Een verhaal in drie delen, met een epiloog.

I

Er wenkt een volgens lokale politici een aanlokkelijk perspectief in de subregio Almelo bij het lanceren van alternatieven voor het sociale werkbedrijf Soweco. Dat gebeurt als deze gemeenschappelijke regeling van zes deelnemende gemeenten binnenkort na veertig vette en tien magere jaren wordt ontbonden. De klad kwam erin toen de gemeenten Hellendoorn en Rijssen-Holten vonden dat het tijd was voor iets nieuws. Nadat de centrumgemeente Almelo zich bij de dissidenten aansloot braken de jaren van onmin en onvermogen aan.

De gemeenten Tubbergen, Twenterand en Wierden trokken sindsdien aan een paard dat op sterven na dood was. De ommekeer was toen onder het neoliberale denken van de huidige gemeenteraad van Almelo openlijk werd gesproken over ontmanteling van Soweco, want Werkplein Twente kon beter voor passend werk zorgen naar de behoefte van mensen. Niet alleen de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) was achterhaald - uit de tijd. Er moesten matches komen, iedereen aan het werk, waarbij de Wsw moest opgaan in de Participatiewet.

Tot voor kort was Twenterand het laatste bastion van verzet, vooral de fractie van GBT, met een absolute meerderheid in de gemeenteraad, was tegen, maar kon ook niet op tegen de beweging naar ontmanteling en legde vanavond het moede hoofd in de schoot. Het was een grote politieke overwinning voor de Twenterandse coalitiepartij ChristenUnie, wier wethouder Van Abbema als lid van het dagelijks bestuur van Soweco wel voor de door haar ambitieuze Almelose collega-wethouder Maathuis gedicteerde opheffing van Soweco pleitte.

II

Even van het heden naar het verleden, bij wijze van intermezzo, om bij de toekomst uit te komen. Terug naar medio de jaren negentig. Wil Visscher trad aan als directeur van de sociale werkvoorziening. Hij kwam van Koninklijke Ten Cate en zag Soweco als een maatschappelijke uitdaging, temeer dat het bedrijf superslecht draaide, met veel mismanagement, financiële ellende en voortdurende machtspelletjes, gekoppeld aan managementmissers en een topzware ambtelijke organisatie aan. Heel veel chefs met een eigen bureau in een eigen kamer.

Allemaal met riante salarissen. Wachtend op hun pensioen. De enigen die daar wérkten waren mannen en vrouwen in stofjassen, die wasknijpers maakten, papieren vouwden en plantsoenen harkten. Visscher wilde deze mensen, zijn Wsw-mensen, levensplezier, arbeidsgeluk en eigenwaarde hergeven. Opvallend was vooral dat hij een raad van commissarissen introduceerde, een NV naast de GR, die vooral hém bij de les moest houden. Hij organiseerde zo zijn eigen tegenspraak. De wethouders der zes gemeenten werden bestuur op afstand.

Visscher haalde ook mij binnen, niet als commissaris natuurlijk, maar hij had gehoord dat ik bij de Twentsche Courant vertrok omdat ik tegen de fusie met Tubantia was en een eigen krant wilde beginnen: de Roskam. Visser was benieuwd naar het hoe en wat. Ik zei dat wat hij met Soweco voorhad ik met een krant wilde: wat ingedut is wakker laten schrikken, kritiek spuien op woekerzucht en freewheelen, maar bewieroken wat de wereld (Twente) mooier maakt. Dat vond hij perfect. En dat we voor de rest alles afbranden, indien we dat noodzakelijk achtten. 

III

Visscher en ik wisten wat we aan elkaar hadden, spraken elkaar een uurtje in de maand op zij of mijn kantoor, hij wist dat ik informatie wilde over God en de Wereld, sparren en sarren van beide kanten. Op twee punten waren we het wél eens. Ten eerste dat Twente een gemeente moest worden en ten tweede dat Soweco zinvol werk moest doen, ook voor bedrijven, en dat afnemers daar marktconform voor moesten dokken. Bij de Roskam wilden we er elke week toe doen, waar mogelijk met lofprijzing, maar waar noodzakelijk ook met roskamming.

Visscher wilde in zekere zin hetzelfde: mensen met de Wsw-status trots maken op hun werk en de kantoorklevers die zich managers lieten noemen ervan doordringen dat zij dááraan en aan niks anders moesten bijdragen en dat ze anders moesten opkrassen, wat een aantal hunner ook is overkómen. Visscher heeft wel een paar vervroegd weggestuurd. Tot zijn leedwezen hadden ook de aandeelhoudende gemeenten steeds vaker een dubbele agenda: zo veel mogelijk werk bij Soweco neerleggen en daar zo min mogelijk voor willen betalen.

De houding van gemeenten en veel bedrijven om Soweco-werkers ergerde Vischer. Zijn ideaal was dat overal waar wordt gewerkt ook Wsw'ers werken tegen een behoorlijk salaris. Ik herinner me dat het zijn ideaal was dat elk bedrijf, kantoor of organisatie een 'krullenjongens' en koffiemeiden' in dienst heeft, die iets dan wel iets trager zijn, maar van waarde en somtijds van meerwaarde. Ik weet dat, want ik had een opa die via Soweco bij Bolletje werkte en een oom die op die basis en op zijn manier de krullenbaas was bij Witte van Moort.

Epiloog

De gemeentelijks sociale werkvoorziening bestaat dit jaar zeven decennia, aanvankelijk voor langdurig werklozen en lichamelijk gehandicapten, naderhand ook voor mensen met een verstandelijke beperking. Het was een product van het fatsoen van rooms-rode coalities en derzelfer emancipatie, maar deze vorm van naastenliefde wordt geofferd op het altaar van winstmaximalisatie, eigenbelang. En dus gaat wie niet werkt de bijstand in, met de plicht welk werk dan ook aan te pakken voor welke uitkering dan ook.