Overigens LXXXVIII

In de supermarkt trof ik vanavond de man die op Jacques Jansen en Rudy Klomp na de meeste (ingezonden) brieven stuurde. En dan bedoel ik handgeschreven brieven, in een kenmerkende stijl en (niet geheel onbelangrijk) in een leesbaar handschrift.

Wim Cornelissen schrijft minder, maar toch, en de onregelmatigheid waarmee hij zijner geschriften toezendt is de grootste regelmaat, maar soms komen elkander tegen, en praten we wat, zoals hedenavond bij de zuivelafdeling van de supermarkt. Hij begon een vertoog over dat melk tegenwoordig geen melk meer is maar 'water met een melksmaakje'. Het viel me ineens op, want had er voorheen geen erg in gehad, dat hij verbaal verbetener is dan op schrift. Misschien is dat de waarde van schrijven, dat je er meer bij nadenkt dan wanneer je spreekt. Niet dat het minder duidelijk of minder confronterend is, je kunt preciezer zijn met de pen, en elke komma heeft betekenis. Dat brengt me bij een verhaal over de schrijver/criticus Karl Kraus.

In juni 1914 stormde een vriend van Kraus paniekerig diens werkkamer in Wenen binnen en riep dat de beoogde keizer Frans Ferdinand van Oostenrijk op bezoek in Sarajevo was vermoord en het oorlog was. Kraus reageerde niet en schreef rustig en geconcentreerd voort. Waarop zijn vriend hem toebeet dat het nu oorlog was en dat Kraus zich om de goede plaats van een komma bekreunde, waarna de schrijver zich toch even tot hem wendde en meedeelde: 'Als elke komma altijd goed zou staan, wordt er geen moord  gepleegd en zal er geen oorlog zijn.'