ANALYSE - Waarom burgemeester Visser mag blijven en weg moet
VRIEZENVEEN - In een bijzondere samenkomst van de volksvertegenwoordiging der gemeente Twenterand zal commissaris van de koning Bijleveld burgemeester Visser hedenavond als eerste feliciteren met zijn herbenoeming voor een tweede ambtstermijn, maar niemand houdt er rekening mee dat Visser nog zes jaar in Twenterand zal burgemeesteren. Hij zelf ook niet, integendeel. De gemeenteraad stemde onlangs namelijk alles behalve unaniem over de tweede termijn vanwege de wijze van functioneren van de burgemeester en het sluimerende ongenoegen daarover, eigenlijk in alle fracties. Hem is de afgelopen tijd nadrukkelijk te verstaan gegeven dat hij niet weg zal worden gestuurd, dus dat de raad onlangs niet in meerderheid voor 's mans herbenoeming is gaan liggen, waar een aanzienlijke minderheid van de gemeenteraad overigens wel voor voelde, maar dat hij wordt geacht na zijn herbevesting zo spoedig mogelijk een andere betrekking te aanvaarden en wat dat betreft actief moet solliciteren, tot bij een ander lief in enig ander land, om met Elsschot te spreken, want op het huwelijk van Visser en zijn bruid Twenterand rustte van meet af geen zegen.
Dat wordt bevestigd na raadpleging van bronnen in de gemeentepolitiek van Twenterand, in allle partijen, die zonder uitzondering werden geconsulteerd; eigenlijk zijn er geen raadsleden die enthousiast zijn over de manier waarop Visser de afgelopen zes jaar als burgemeester optrad. Er is binnen de raad veel kritiek op zijn manier van voorzitten van de raadsvergaderingen en ook op de wijze waarop hij partij kiest tijdens debatten. Tevens worden zijn sociale vaardigheden openlijk bekritiseerd, niet alleen door raadsleden, ook door ambtenaren en eveneens in de omgang met actievoerders, belangenbehartigers en bezwaarmakers. Wie niet voor hem is, is tegen hem, vindt hij. Wegens gebrek aan beleid en daadkracht heeft de burgemeester de afgelopen jaren bestuurlijke portefeuilles/verantwoordelijkheden bij wethouders moeten inleveren. Over de kwaliteit van het beleid dat sedertdien nog wel onder hem valt, zoals bestuurlijke coördinatie, regionale samenwerking, handhaving en communicatie, zijn de meningen, vriendelijk geformuleerd, weinig lovend.
Koninklijke weg
Een meerderheid van de gemeenteraad wil Visser evenwel de gelegenheid bieden door de voordeur te vertrekken, met opgeheven hoofd, omdat er een baan voorbij komt die hij niet kan weigeren, de spreekwoordelijke rijdende trein waar je op kunt springen, een baan in het openbaar bestuur of iets anders, dat maakt niet uit, als hij maar via de koninklijke weg de hielen mag lichten. Dat kan desnoods naar de vennootschap onder firma, die hij nu reeds twee uur per week aanstuurt, alhans bezoldigd, vanuit zijn Vriezenveense woning: het bedrijf Visser & Schuurman voor de teelt van granen, peulvruchten en oliehoudende zaden - ook mooi werk, en daarbij: Visser komt van de boer.
De kritiek op het (dis)functioneren van de getourmenteerde ambtsketendrager past overigens in een landelijke trend: burgemeesters hebben het moeilijk en staan qualitate qua in toenemende mate onder druk. In het jaar van Vissers aantreden, medio 2010, verscheen een studie van bestuurskundig onderzoeker Korsten, in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Hij signaleerde dat het aantal 'gevallen' burgemeesters van enkelen in de jaren negentig van de vorige eeuw is het eerste decennium van deze eeuw toenam tot meer dan vijftig. Een aantal hunner zag zelf af van herbenoeming om redenen van wat Korsten 'ongemak' en 'onvrede' noemt.
Visser is daar te trots voor. Ook zijn er steeds meer burgemeesters die in stilte een andere functie aanvaardden. Visser zag nooit iets voorbij komen. De gemeenteraad van Twenterand heeft nu laten weten dat hij niet de goede man op de goede plek is en moet zorgen dat hij elders emplooi vindt. De commissaris des konings Bijleveld is hiervan de hoogte, want ze is in meerdere sessies bijgepraat en sprak uiteraard ook met de burgemeester zelf over de kwestie. Het idee om de herbenoeming in het Overijsselse provinciehuis te laten plaatsvinden, in een nis tussen twee hokken, in alle stilte, zonder ongemeende woorden, zonder poespas, viel in slechte aarde, want veel raadsleden van Twenterand willen vanavond in een openbare vergadering toch horen wat de burgemeester zelf te zeggen heeft over de herbenoeming bij koninklijk besluit en de voorwaarden van raadswege.
Vertrouwen weg
Korsten wijst in zijn onderzoek op een aantal oorzaken van burgemeesterlijk uitglijden. 'In de overgrote meerderheid van de valanalyses is sprake van een politiek‐bestuurlijk conflict waarbij de gemeenteraad op enig moment betrokken raakt en waarbij uiteindelijk de vertrouwensvraag aan de orde komt. Het gaat om drie aspecten: om een conflict(reeks), de relatie van de burgemeester met de raad, en vertrouwen. De vertrouwensvraag is nooit in de beginfase van het conflict aan de orde, althans niet expliciet, maar later wel. In deze gevallen is het de raad die de stekker er echter uiteindelijk uittrekt en daarmee over de val beslist. De raad blijkt zelden over één nacht ijs te gaan. Er is allerlei beraad in fracties en tussen fracties – in achterkamertjes ‐ voor uiteindelijk de raad 'de trekker overhaalt', verwoordt Korsten. In veel gevallen vindt de raad in grote meerderheid dat de burgemeester niet of te weinig kan schakelen en niet kan verbinden, terwijl dat volgens de gemeenteraden juist essentiële waarden en noodzakelijke capaciteiten zijn voor een burgemeester. Visser kan dat niet, wat hem ziende blind en horende doof nu lelijk opbreekt.
Verder trekt Korsten op basis van onderzoek de conclusie dat bij spanningen tussen burgemeesters en gemeenteraden een bezinningsperiode nimmer een 'corrigerend effect' heeft. Dat is ook in Twenterand het geval, de burgemeester moet weg, want het vertrouwen is weg, maar Visser krijgt de tijd zelf weg te komen. Dat mag je een galante oplossing noemen, maar de facto wil de gemeenteraad de relatie verbreken. De vraag hierbij is zelfs of de raad eigener beweging in meerderheid voor een chique vorm koos. Je bent geneigd te veronderstellen dat zulks gebeurde op diplomatieke doch doordringende voorspraak van commissaris Bijleveld, van wie bekend is dat ze 'haar' burgemeesters als een moederkloek tegen de boze buitenwereld beschermt en - als het politiek-bestuurlijk echt niet langer gaat - een oplossing zoekt die voor de raadsleden en hun voorzitter leefbaar is.
Het is in het licht van het voorgaande bijna een drievuldig mysterie dat Twentse jaargenoten van Visser, de burgemeesters Cazemier van Dinkelland, Hofland van Rijssen-Holten en Robben van Wierden, recent 'gewoon' zijn herbenoemd, elk op voorspraak van een unanieme gemeenteraden.